Kolonoskopi, en basit anlamıyla kalın ve ince bağırsağın içinin incelenmesi işlemidir. Bu işlem endoskopik bir prosedürdür, yani bir endoskop aracılığı ile gerçekleştirilir. Hastanın vücuduna makatından girilerek yerleştirilen ucunda ışıklı bir kamera bulunan esnek bir tüp kullanılır. Vücudun farklı bölgeleri için farklı tipte endoskoplar vardır. Kolonoskopi işleminde, kolonoskop adı verilen alet anüsten ve rektumdan ilerletilerek hastanın kolonuna geçer. Yol boyunca kalın bağırsağın içinin resimleri yüksek çözünürlüklü bir şekilde ekranda gösterilir. İşlem sayesinde hastanın kalın bağırsak ve ince bağırsağının son 20-30 cm’lik kısmı incelenebilir.

Hangi Durumlarda Kolonoskopi Yapılır?

Kolonoskopi, gastroenteroloji doktorunun kolonunuzdaki sorunları tespit etmesine yardımcı olur. Karın ağrısı, ishal, kabızlık, dışkılamada patern değişikliği (günde bir kez düzenli tuvalete çıkan birisinin 2-3 günde bir tuvalete çıkmaya başlaması veya 2 günde bir tuvalete çıkan birinin günde 2-3 kez tuvalete çıkmaya başlaması), makattan kan gelmesi, sümüksü dışkılama, açıklanamayan kilo kaybı, daha önceden bağırsak ameliyatı, kanseri veya polip öyküsü olan kişilerde kolonoskopi yapılmalıdır.

Şikayeti olmayan kişilerde, ailede kolon kanseri hikayesi dışında, demir eksikliği, kansızlık (anemi) veya dışkı tahlilinde gizli kan saptanması durumunda mutlaka kolonoskopi ve gastroskopi yapılmalıdır.

Genellikle aşağıdaki durumların tespiti için kolonoskopi uygulaması önerilir:

• Bağırsak rahatsızlıkları: Kolonoskopi, doktorunuzun karın ağrısı, rektal kanama, kronik ishal ve diğer bağırsak sorunlarının olası nedenlerini keşfetmesine yardımcı olabilir.
• Kolon kanseri taraması: 45 yaşından büyükseniz ve ortalama kolon kanseri riskiniz varsa doktorunuz her 5 yılda bir kolonoskopi önerebilir. Başka risk faktörleriniz de varsa, doktorunuz daha erken bir tarama önerebilir. Kolonoskopi, kolon kanseri taraması için kullanılan birkaç seçenekten biridir.
• Poliplerin teşhisi: Daha önce almış olduğunuz bir polip tedavisiniz varsa, doktorunuz ek polipleri aramak ve çıkarmak için bir takip kolonoskopisi önerebilir. Bu, kolon kanseri riskinizi azaltmak için de yapılır.
• Bir tedavi sürecinde: Bazen stent yerleştirmek veya kolonunuzdaki bir nesneyi çıkarmak gibi tedavi amacıyla da kolonoskopi yapılabilir.

Kolonoskopi, sadece tanı amacıyla değil, tedavi için de uygulanabilen bir işlemdir. Bu işlem sırasında en sık karşılaşılan durumlardan birisi özellikle 40 yaş üstü kişilerde görülen kolon polipleridir. Kolonoskopi sırasında sadece bu poliplerin teşhisi değil aynı zamanda tedavisi de mümkündür. Kolon poliplerinin saptanması halinde polipler, tiplerine ya da boyutlarına bağlı olarak farklı tekniklerle çıkarılmaktadır. Böylece hem tanı hem tedavi sağlanmakta hem de ileride bu poliplerin ilerlemesi ve olası kolon kanseri riski de ortadan kaldırılmaktadır.

Kolonoskopi sırasında makat ilişkili basur (hemoroid) ve çatlak (fissür) gibi hastalıkların tedavisi de yapılabilmektedir. Bunun dışında makat kanamalarının tanısı, kanayan lezyonlara müdahale edilerek kanamanın durdurulması, yüzeyel tümör veya erken evre kanserlerin çıkartılması (endoskopik mukozal rezeksiyon-EMR veya endoskopik submukozal diseksiyon-ESD), kalın bağırsaklardaki darlıkların genişletilerek açılması (dilatasyon işlemleri) veya stent takılması gibi işlemler de yapılmaktadır.

Kimler Kolonoskopi İçin Uygundur?

Kolonoskopi, herhangi bir şikayeti olsun ya da olmasın 45 yaşını geçen herkesin yaptırması ve 5 yılda bir tekrarlanması gereken bir işlemdir. Buradaki amaç kolon kanseri taramasıdır; çünkü kolon kanseri dünyada en sık görülen üçüncü kanser türüdür. Kolonoskopi işlemi ile kanser öncülü olan polipler (et benleri) kolaylıkla tanınır ve işlem sırasında alınabilir. Böylece poliplerden gelişebilecek kanserler de önlenebilir. Görüldüğü üzere kolon kanseri aslında önlenebilir bir hastalıktır. Özellikle ailesinde kolon kanseri hikayesi olan kişilerde daha erken yaşlarda kolonoskopi önerilebilir. Örneğin, ailede bir kişi 45 yaşında kolon kanseri tanısı aldıysa, diğer aile yakınlarının 10 yıl öncesinde yani 35 yaşında kolonoskopi taramasına başlaması tavsiye edilir.

Kolonoskopi için öncelikle bağırsak temizliği yapılmış olmalıdır. Bu temizlik yapılmadan kolonoskopi işlemi gerçekleştirilemez. Ayrıca anestezi gerektiren bir işlem olduğu için kalp, böbrek ve akciğer hastalarında anestezi riski değerlendirildikten sonra işlem yapılmalıdır. Kan sulandırıcı ilaç kullanımı halinde de kişinin doktoruyla görüşerek gerekli önlemler alındıktan sonra işlem yapılmalıdır. Bağırsak tıkanıklığı şüphesi olması halinde de işlem yapılması uygun değildir. Hamilelerde de çok zaruri bir durum olmadıkça işlem yapılmamalıdır.

Kolonoskopinin Riskleri

Rutin kolonoskopi tecrübeli ellerde yapıldığı takdirde oldukça güvenli bir işlemdir.

Özellikle büyük polipler ve yüzeyel tümörlerin çıkartılması gibi ileri endoskopik uygulamalar gereken durumlarda, kanama ve bağırsak delinmesi teorik olarak karşılaşılabilecek riskler arasında sayılabilir. Ancak Gastroenteroloji ve İleri Endoskopik Uygulamalar Uzmanı Prof. Dr. Yaşar Çolak tarafından gerçekleştirilen 35.000’den fazla endoskopik ve kolonoskopik işlemde şimdiye kadar bağırsak delinmesi durumu hiç yaşanmamıştır.

Kolonoskopi Nasıl Yapılır?

Kolonoskopi öncesinde kişinin bir gün önceden mutlaka bağırsak temizliğini yapmış ve son 8 saat içinde sıvı ya da katı hiçbir gıda tüketmemiş olması gerekir.

Hazırlık Aşaması

İşlemden bir gün önce kişinin kahvaltı olarak peynirli küçük bir tost ile çay tükettikten sonra gün boyu sadece berrak sıvı içmesi istenir. Berrak sıvıdan kasıt tortusuz sıvılardır. Buradaki ölçüt bardağa konan sıvının diğer tarafı gösterecek kadar berrak olmasıdır. Örneğin; su, çay, limonata, tanesiz et suyu, tanesiz tavuk suyu, posasız süzülmüş komposto suyu, elma suyu, vişne suyu rahatlıkla tüketilebilir. Ancak çorba, şeftali suyu, kayısı suyu ya da süt gibi bulanık ve posalı sıvıların tüketimi bağırsak kirliliğine yol açacağından uygun değildir.

Kolonoskopi hazırlığının diğer önemli kısmı da ilaç kullanılarak ishal olunması ve bağırsağın temizlenmesidir. Bunun için kullanılan ilaçlar son yıllarda önemli ölçüde değişmiştir. Günümüzde tercih edilen hazırlık ilacı, bir bardak suya karıştırılarak içilen portakal aromalı bir tozdur. Bu toz işlemden bir gün önce, saat 14.00’te, bir su bardağı suya karıştırılarak içilir. Ardından yaklaşık yarım saat beklenir ve 14.30’dan itibaren bol su veya berrak sıvılar (4 saatte yaklaşık 2 litre) içilir. Akşam saat 20.00’de ikinci dozun içilmesinin ardından 20.30’dan sonra tekrar 2 litre su veya berrak sıvı tüketilmesi gerekmektedir. İşlem sabahı evdeyken son olarak makattan lavman sıkılması, 15-20 dakika kadar beklendikten sonra tuvalete çıkılması ile hazırlık süreci son bulur.

İşlem Sırasında

İşlem günü endoskopi ünitesinde kayıt işleminin yapılması ve işlem onam kağıdının imzalatılmasının ardından işlem hazırlık odasına geçilir ve kişi yatırılır. Burada ilgili hemşire; kişide kronik hastalık olup olmadığını, kişinin kullandığı ilaçları, en son ne zaman hangi ilacı aldığı, yemek yediği ve su içtiği, herhangi bir alerjisinin olup olmadığı gibi sorular sorar. İşlem öncesinde kişiye tek kullanımlık bir şort giydirilir. Sonrasında koldan anestezi ilacı vermek için bir damar yolu açılır ve kişi yatağı ile birlikte işlem odasına alınır. İşlem odasında endoskopi hemşiresi, anestezi ekibi ve doktor bulunur.

İşlem öncesi yaklaşık 1-2 dakikalık bir hazırlık süreci olur. Bu sırada kişinin tansiyonu, nabız sayısı, solunum sayısı ve parmak ucuna takılan mandal tarzında bir küçük cihaz ile kandaki oksijen düzeyi ölçülür. Burun deliklerine plastik bir burun maskesi takılır, işlem sırasında buradan sürekli oksijen verilir. Son olarak anestezi ekibi damardan ilaç verir ve yaklaşık 10-20 saniye sonra kişi uyumaya başlar. İşlem öncesinde makat muayenesi yapılır. Makat ağzında hemoroid veya çatlak açısından değerlendirme yapılır. Makat ağzına jel sürüldükten sonra işleme geçilir. İşlem; ucunda ışık ve kamera bulunan, esnek bir cihazla gerçekleştirilir. İşlem sırasında kalın bağırsak ve ince bağırsağın yaklaşık son 20-30 cm’lik kısmı incelenir. Bağırsaklarda polip, kitle, iltihap, darlık gibi durumların varlığına bakılır. Polip saptanması halinde polipler boyutuna bağlı olarak farklı tekniklerle çıkarılır. İşlem bittikten sonra kolonoskopi aleti makattan çıkartılır ve işlem sonlandırılır. Ardından kişi yatağıyla dinlenme odasına alınır. Birkaç dakika içinde anestezi ilaçlarının etkisinin geçmesiyle kişi uyanmaya başlar. Kişi yaklaşık 15-20 dakika kadar dinlenme odasında bekletilir. Tam olarak uyanmasının ardından damar yolu da çıkartılarak kişi taburcu edilir.

Sanal Kolonoskopi

Sanal kolonoskopi, BT (bilgisayarlı tomografi) veya MRI ile kalın bağırsakların incelendiği bir görüntülemedir. İşlem standart kolonoskopinin yerine geçen bir yöntem değildir.

Bu işlem öncesinde de rutin kolonoskopi işlemindeki gibi hazırlık gerekmektedir. Ardından BT veya MRI cihazı ile yapılan görüntülemeler bilgisayarda incelenir. İşlem pratik görünmekle birlikte birtakım önemli dezavantajları bulunmaktadır. Bunlardan ilki 1 cm altındaki lezyonların gözden kaçabilmesi ve mukozal yüzey değişikliklerinin net değerlendirilememesidir. Bir diğer önemli dezavantaj da işlem sırasında şüpheli bir lezyon görülmesi durumunda biyopsi alınamaması, kesin tanı konulamaması ve lezyonun tedavi edilememesidir. Şüpheli bir lezyon saptanması halinde tekrar kolonoskopi hazırlığı ile standart kolonoskopinin yapılması ve lezyonun tanınması, biyopsi alınması ya da polip gibi bir lezyonun çıkartılması gerekmektedir.

Görüldüğü üzere bu işlem pratik gibi görünse de standart kolonoskopinin yerini tutabilecek bir işlem değildir. Sanal kolonoskopi ancak rutin kolonoskopinin yapılamadığı özel bazı durumlarda kullanılan yardımcı bir görüntüleme yöntemidir.