Kolonoskopi

Kolonoskopi, en basit anlamıyla kalın ve ince bağırsağın içinin incelenmesi işlemidir. Bu işlem endoskopik bir prosedürdür, yani bir endoskop aracılığı ile gerçekleştirilir. Hastanın vücuduna makatından girilerek yerleştirilen ucunda ışıklı bir kamera bulunan esnek bir tüp kullanılır. Vücudun farklı bölgeleri için farklı tipte endoskoplar vardır. Kolonoskopi işleminde, kolonoskop adı verilen alet anüsten ve rektumdan ilerletilerek hastanın kolonuna geçer. Yol boyunca kalın bağırsağın içinin resimleri yüksek çözünürlüklü bir şekilde ekranda gösterilir. İşlem sayesinde hastanın kalın bağırsak ve ince bağırsağının son 20-30 cm’lik kısmı incelenebilir.

Hangi Durumlarda Kolonoskopi Yapılır?

Kolonoskopi, gastroenteroloji doktorunun kolonunuzdaki sorunları tespit etmesine yardımcı olur. Karın ağrısı, ishal, kabızlık, dışkılamada patern değişikliği (günde bir kez düzenli tuvalete çıkan birisinin 2-3 günde bir tuvalete çıkmaya başlaması veya 2 günde bir tuvalete çıkan birinin günde 2-3 kez tuvalete çıkmaya başlaması), makattan kan gelmesi, sümüksü dışkılama, açıklanamayan kilo kaybı, daha önceden bağırsak ameliyatı, kanseri veya polip öyküsü olan kişilerde kolonoskopi yapılmalıdır.

Şikayeti olmayan kişilerde, ailede kolon kanseri hikayesi dışında, demir eksikliği, kansızlık (anemi) veya dışkı tahlilinde gizli kan saptanması durumunda mutlaka kolonoskopi ve gastroskopi yapılmalıdır.

Genellikle aşağıdaki durumların tespiti için kolonoskopi uygulaması önerilir:

• Bağırsak rahatsızlıkları: İşlem, doktorunuzun karın ağrısı, rektal kanama, kronik ishal ve diğer bağırsak sorunlarının olası nedenlerini keşfetmesine yardımcı olabilir.
• Kolon kanseri taraması: 45 yaşından büyükseniz ve ortalama kolon kanseri riskiniz varsa doktorunuz her 5 yılda bir kolonoskopi önerebilir. Başka risk faktörleriniz de varsa, doktorunuz daha erken bir tarama önerebilir. İşlem, kolon kanseri taraması için kullanılan birkaç seçenekten biridir.
• Poliplerin teşhisi: Daha önce almış olduğunuz bir polip tedavisiniz varsa, doktorunuz ek polipleri aramak ve çıkarmak için bir takip kolonoskopisi önerebilir. Bu, kolon kanseri riskinizi azaltmak için de yapılır.
• Bir tedavi sürecinde: Bazen stent yerleştirmek veya kolonunuzdaki bir nesneyi çıkarmak gibi tedavi amacıyla da kolonoskopi yapılabilir.

Kolonoskopi, sadece tanı amacıyla değil, tedavi için de uygulanabilen bir işlemdir. Bu işlem sırasında en sık karşılaşılan durumlardan birisi özellikle 40 yaş üstü kişilerde görülen kolon polipleridir. İşlem sırasında sadece bu poliplerin teşhisi değil aynı zamanda tedavisi de mümkündür. Kolon poliplerinin saptanması halinde polipler, tiplerine ya da boyutlarına bağlı olarak farklı tekniklerle çıkarılmaktadır. Böylece hem tanı hem tedavi sağlanmakta hem de ileride bu poliplerin ilerlemesi ve olası kolon kanseri riski de ortadan kaldırılmaktadır.

Prosedür sırasında makat ilişkili basur (hemoroid) ve çatlak (fissür) gibi hastalıkların tedavisi de yapılabilmektedir. Bunun dışında makat kanamalarının tanısı, kanayan lezyonlara müdahale edilerek kanamanın durdurulması, yüzeyel tümör veya erken evre kanserlerin çıkartılması (endoskopik mukozal rezeksiyon-EMR veya endoskopik submukozal diseksiyon-ESD), kalın bağırsaklardaki darlıkların genişletilerek açılması (dilatasyon işlemleri) veya stent takılması gibi işlemler de yapılmaktadır.

Kimler Kolonoskopi İçin Uygundur?

Kolonoskopi, herhangi bir şikayeti olsun ya da olmasın 45 yaşını geçen herkesin yaptırması ve 5 yılda bir tekrarlanması gereken bir işlemdir. Buradaki amaç kolon kanseri taramasıdır; çünkü kolon kanseri dünyada en sık görülen üçüncü kanser türüdür. Kolonoskopi işlemi ile kanser öncülü olan polipler (et benleri) kolaylıkla tanınır ve işlem sırasında alınabilir. Böylece poliplerden gelişebilecek kanserler de önlenebilir. Görüldüğü üzere kolon kanseri aslında önlenebilir bir hastalıktır. Özellikle ailesinde kolon kanseri hikayesi olan kişilerde daha erken yaşlarda da önerilebilir. Örneğin, ailede bir kişi 45 yaşında kolon kanseri tanısı aldıysa, diğer aile yakınlarının 10 yıl öncesinde yani 35 yaşında kolonoskopi taramasına başlaması tavsiye edilir.

Kolonoskopi için öncelikle bağırsak temizliği yapılmış olmalıdır. Ayrıca anestezi gerektiren bir işlem olduğu için kalp, böbrek ve akciğer hastalarında anestezi riski değerlendirildikten sonra işlem yapılmalıdır. Kan sulandırıcı ilaç kullanımı halinde de kişinin doktoruyla görüşerek gerekli önlemler alındıktan sonra işlem yapılmalıdır. Bağırsak tıkanıklığı şüphesi olması halinde de işlem yapılması uygun değildir. Hamilelerde de çok zaruri bir durum olmadıkça işlem yapılmamalıdır.

Kolonoskopinin Riskleri

Kolonoskopi, deneyimli gastroenteroloji uzmanları tarafından yapıldığında güvenli bir endoskopik işlem olarak kabul edilir. Ancak her tıbbi müdahalede olduğu gibi, bazı nadir riskler ve komplikasyonlar görülebilir.

En sık karşılaşılabilecek riskler şunlardır:

• Hafif kanama: Özellikle polip çıkarma veya biyopsi yapılan hastalarda kısa süreli kanama görülebilir.
• Bağırsak delinmesi (perforasyon): Çok nadir görülen bir komplikasyondur. Özellikle ileri endoskopik işlemler sırasında teorik bir risk olarak kabul edilir.
• Gaz ve karın ağrısı: İşlem sırasında verilen hava nedeniyle işlem sonrasında şişkinlik ve hafif karın ağrısı olabilir.
• Anesteziye bağlı yan etkiler: Kısa süreli uyutma sırasında tansiyon veya nefes ritminde değişiklikler görülebilir, ancak anestezi ekibinin kontrolünde hızla düzelir.

Gastroenteroloji ve İleri Endoskopik Uygulamalar Uzmanı Prof. Dr. Yaşar Çolak tarafından gerçekleştirilen 35.000’den fazla kolonoskopi ve endoskopik işlemde bağırsak delinmesi vakası yaşanmamış olması, işlemin uzman ellerde güvenle uygulanabileceğini göstermektedir.

Kolonoskopi Nasıl Yapılır?

Kolonoskopi öncesinde kişinin bir gün önceden mutlaka bağırsak temizliğini yapmış ve son 8 saat içinde sıvı ya da katı hiçbir gıda tüketmemiş olması gerekir.

Hazırlık Aşaması

İşlemden önce bağırsakların tamamen temizlenmesi gerekir. Bu hazırlık süreci, işlemin güvenli ve doğru sonuç vermesi için çok önemlidir.

1. Beslenme Düzeni

• İşlemden bir gün önce kahvaltıda hafif yiyecekler (örneğin peynirli küçük bir tost + çay) önerilir.
• Günün geri kalanında sadece berrak sıvılar tüketilmelidir.
  • Uygun içecekler: Su, çay, limonata, tanesiz et/tavuk suyu, süzülmüş komposto suyu, elma suyu, vişne suyu.
  • Kaçınılması gerekenler: Çorba, süt, şeftali suyu, kayısı suyu veya posalı-bulanık sıvılar.

2. Bağırsak Temizliği İçin İlaç

• Modern kolonoskopi hazırlığında portakal aromalı toz ilaç kullanılır.
• Uygulama planı:
  • Saat 14.00: Bir bardak suya karıştırılıp içilir.
  • 14.30–18.30: 4 saatte yaklaşık 2 litre berrak sıvı tüketilir.
  • Saat 20.00: İkinci doz içilir.
  • 20.30 sonrası: 2 litre daha berrak sıvı alınır.

3. İşlem Sabahı

• Evde son olarak makattan lavman yapılır.
• 15–20 dakika beklenip tuvalete çıkıldıktan sonra hazırlık tamamlanır.

İşlem Sırasında

İşlem günü endoskopi ünitesinde kayıt işleminin yapılması ve işlem onam kağıdının imzalatılmasının ardından işlem hazırlık odasına geçilir ve kişi yatırılır. Burada ilgili hemşire; kişide kronik hastalık olup olmadığını, kişinin kullandığı ilaçları, en son ne zaman hangi ilacı aldığı, yemek yediği ve su içtiği, herhangi bir alerjisinin olup olmadığı gibi sorular sorar. İşlem öncesinde kişiye tek kullanımlık bir şort giydirilir. Sonrasında koldan anestezi ilacı vermek için bir damar yolu açılır ve kişi yatağı ile birlikte işlem odasına alınır. İşlem odasında endoskopi hemşiresi, anestezi ekibi ve doktor bulunur.

Kolonoskopi işlemi başlamadan önce kısa bir hazırlık süreci vardır. Bu aşamada hastanın tansiyonu, nabız ve solunumu ölçülür, parmak ucuna takılan cihaz ile kandaki oksijen seviyesi kontrol edilir. Burundan verilen oksijen için küçük bir maske takılır. Ardından anestezi ekibi damardan ilaç uygular ve hasta 10–20 saniye içinde uykuya geçer.

Hasta uyuduktan sonra işlem öncesi makat muayenesi yapılır ve bölgede hemoroid veya çatlak olup olmadığı değerlendirilir. Daha sonra makat çevresine kayganlaştırıcı jel sürülerek kolonoskop adı verilen ucunda ışık ve kamera bulunan esnek cihaz anüsten ilerletilir. İşlem sırasında kalın bağırsağın tamamı ve ince bağırsağın son 20–30 santimetrelik bölümü görüntülenir. Bağırsaklarda polip, kitle, iltihap veya darlık gibi durumlar saptanırsa aynı anda müdahale edilerek çıkarılabilir.

İşlem tamamlandığında kolonoskop çıkarılır ve hasta dinlenme odasına alınır. Anestezi etkisi kısa sürede geçer ve kişi yaklaşık 15–20 dakika gözlem altında tutulur. Tam olarak uyandıktan sonra damar yolu kapatılır ve hasta aynı gün içinde taburcu edilir.

Kolonoskopi Sonrası Günlük Hayata Dönüş

Kolonoskopi sonrası hastalar genellikle kısa sürede günlük yaşamlarına dönebilir. İşlemden sonraki ilk birkaç saat içinde anestezi etkisi geçene kadar araç kullanılmaması ve dikkat gerektiren işlerden uzak durulması önerilir. Hastalar çoğunlukla aynı gün normal beslenmeye başlayabilir ve ertesi gün rutin aktivitelerine dönebilirler. Ancak polip alınması, biyopsi yapılması veya müdahale gerektiren başka işlemler uygulanmışsa, birkaç gün istirahat edilmesi ve doktor tavsiyelerine uyulması önemlidir. İşlemden sonra şiddetli karın ağrısı, sürekli kanama veya bulantı-kusma gibi olağan dışı şikayetler gelişirse mutlaka hekime başvurulmalıdır.

Kolonoskopi ile Diğer Tarama Yöntemlerinin Karşılaştırması

Kolonoskopi, kolon kanseri ve poliplerin tanısında altın standart yöntem olarak kabul edilir. Alternatif olarak dışkıda gizli kan testi (FIT), sigmoidoskopi veya sanal kolonoskopi de uygulanabilir. Ancak bu yöntemlerin tanı gücü ve tedaviye katkısı kolonoskopi kadar yüksek değildir.

Kolonoskopi, hem tanı hem de tedavi imkanı sunduğu için özellikle kolon kanseri taramasında en güvenilir yöntem olarak öne çıkar.

Sanal Kolonoskopi

Sanal kolonoskopi, BT (bilgisayarlı tomografi) veya MRI ile kalın bağırsakların incelendiği bir görüntülemedir. İşlem standart kolonoskopinin yerine geçen bir yöntem değildir.

Bu işlem öncesinde de rutin kolonoskopi işlemindeki gibi hazırlık gerekmektedir. Ardından BT veya MRI cihazı ile yapılan görüntülemeler bilgisayarda incelenir. İşlem pratik görünmekle birlikte birtakım önemli dezavantajları bulunmaktadır. Bunlardan ilki 1 cm altındaki lezyonların gözden kaçabilmesi ve mukozal yüzey değişikliklerinin net değerlendirilememesidir. Bir diğer önemli dezavantaj da işlem sırasında şüpheli bir lezyon görülmesi durumunda biyopsi alınamaması, kesin tanı konulamaması ve lezyonun tedavi edilememesidir. Şüpheli bir lezyon saptanması halinde standart işlemin yapılması ve lezyonun tanınması, biyopsi alınması ya da polip gibi bir lezyonun çıkartılması gerekmektedir.

Görüldüğü üzere bu işlem pratik gibi görünse de standart kolonoskopinin yerini tutabilecek bir işlem değildir. Sanal kolonoskopi ancak rutin işlemin yapılamadığı özel bazı durumlarda kullanılan yardımcı bir görüntüleme yöntemidir.

Kolonoskopi Hakkında Sık Sorulan Sorular

> Kolonoskopi Ne Kadar Sürer?

Kolonoskopi işlemi genellikle 20–40 dakika arasında sürer. Hazırlık, anestezi uygulaması ve işlem sonrası dinlenme süresi de eklendiğinde toplam süre 1–2 saati bulabilir. Polip çıkarılması veya biyopsi yapılması gibi ek işlemler olduğunda bu süre biraz daha uzayabilir. Hastalar, işlem sonrası kısa bir dinlenmenin ardından aynı gün içinde taburcu edilerek günlük hayatlarına dönebilir.

> Kolon Polibi Nedir? İşlem Sırasında Polip Saptanırsa Ne Olur?

Polip bir çeşit et benidir. Kalın bağırsaktaki polipler önemlidir; çünkü kolon kanserleri genellikle poliplerin büyümesi sonucu oluşur. Kolon polipleri, kanser riski olan ve olmayan polipler olmak üzere ikiye ayrılır. Poliplerin hangisinin kanser riski taşıdığı ancak alınan parçanın mikroskopta incelenmesi yani patoloji sonucu ile belirlenmektedir. Bundan dolayı kolonoskopi sırasında görülen polipler işlem sırasında polibin boyutuna ve şekline bağlı olarak farklı tekniklerle çıkartılır. Böylece ileride oluşabilecek kolon kanserleri de önlenmiş olur.

> Polip Alındıysa Patoloji Sonucunu Ne Kadar Sürede Belli Olur?

Alınan polip veya endoskopik biyopsiler genellikle bir hafta içinde sonuçlanmaktadır.

> Kalp, Kanser Ve Diyabet Gibi Kronik Hastalıkları Olanlar Kolonoskopi Yaptırabilir Mi?

Bu tür kronik hastalığı olanlar da kolonoskopik işlem yaptırabilir. Buradaki önemli nokta, hastanın işlem öncesinde ilaçlarının düzenlenmesi, hastalığa göre gerekli tedbirlerin alınması ve hem işlemi yapacak gastroenterolog hem de anestezi uzmanı tarafından hastanın dikkatle değerlendirilmesidir.

> Kolonoskopide Anestezi Uygulanır Mı?

İşlem sırasında damardan ilaç verilmek suretiyle kısa süreli genel anestezi uygulanır. Böylece işlem olan hasta herhangi bir ağrı duymayacağı gibi işlemi hatırlamaz.

> Kolonoskopi Ağrılı Bir İşlem Midir?

İşlem sırasında kişi anestezi altında uykuda olacağı için herhangi bir ağrı duymamakta ve işlem bitip uyandırıldığında da işlemi hatırlamamaktadır.

> Kolonoskopiye Hazırlık Sürecinde Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

İşlem hazırlığında yapılan en sık hatalar, ilaçları zamanında kullanmamak, yeterli su içmemek ve posalı sıvılar tüketmektir. Bağırsak temizliğinin yeterli olabilmesi için su tüketiminin fazla olması ve dışkı oluşumuna yol açabilecek posalı sıvılar (domates çorbası, mercimek çorbası, kayısı suyu gibi) tüketilmemelidir.

> Kolonoskopiye Hazırlık Sürecinde Bulantı Yaşanır Mı, Bulantıya Karşı Neler Yapmak Gerekir?

Günümüzde kullanılan hazırlık ilaçları ile artık bulantı şikayeti çok olmamaktadır. Hazırlık sırasında bulantı olması durumunda sıvı alımına biraz ara verilmeli, ancak bulantı geçtiği zaman tekrar kalınan yerden hazırlığa devam edilmelidir.

> Kolonoskopiye Hazırlık Sürecinde Makatta Tahriş Sorunu Yaşanır Mı? Bu Durumu Engellemek İçin Neler Yapmak Gerekir?

Ehil ellerde yapılan kolonoskopi işleminde makat ağzı tahrişi olmamaktadır. İşlem öncesi makat muayenesi yapılmakta ve makata işlem öncesi bir kayganlaştırıcı jel sürülmektedir. Bu jel sayesinde tahriş en az düzeye indirilmektedir.

> Kolonoskopi Sonrası Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

Rutin kolonoskopi işleminden sonra anestezi ilaçlarının etkisinin geçmesi için yaklaşık yarım saat beklenir ve ardından kişinin kendini iyi hissetmesini takiben taburcu edilir. İşlemden sonra birkaç saat araç kullanılmaması ve dikkat gerektiren bir iş yapılmaması istenir. İşlemden yaklaşık 1 saat sonra normal gıda alımına başlanabilir. Kişi işlemden birkaç saat sonra günlük işlerine dönebilir.

> Kolonoskopi Sonrası Hasta Gaz Sorunu Yaşar Mı?

Bağırsaklar normalde büzüşük ve birbirine yapışıktır. Kolonoskopi sırasında bağırsağın içinin değerlendirilebilmesi için bağırsaklara bir miktar hava verilir. Böylece bu organın kıvrımları açılır ve kıvrımların arasında olabilecek hastalıkların da atlanmadan tanınabilmesi sağlanır. Ancak bazen işlem sırasında verilen bu hava, hastada gaz ve karın ağrısı şikayetine yol açabilir. İşlem sonunda genel olarak verilen bu havanın geri çekilmesi sayesinde hasta bu tarz ağrılar yaşamaz. Ancak gaz şikayeti varsa anestezi ilaçlarının etkisi geçtikten sonra hastanın yavaş adımlarla yürüyüş yapması gazın vücuttan atılmasını kolaylaştıracaktır.

> Kolonoskopi Sonrası Kanama Sorunu Görülür Mü? Bu Durumda Nelere Dikkat Edilmelidir?

Rutin yapılan kolonoskopi işleminden sonra herhangi bir kanama beklenmemektedir. Ancak polip veya yüzeyel tümörlerin alınması ya da biyopsi gibi durumlarda nadiren de olsa kanama görülebilir. Öngörülen ufak kanamalar varsa bu konuda hasta bilgilendirilir. Eğer bunun dışında bir kanama varsa hemen bu durumun doktora bildirilmesi gerekmektedir.

> Kolonoskopi Bebek Emzirmeye Engel Midir?

Anestezi alınacağı için işlemden sonraki 4-6 saat boyunca anne sütünün sağılmasını ve atılması önerilmektedir.

> Kolonoskopi Sonrası Hangi Durumlarda Doktora Başvurulmalıdır?

İşlem sonrası gaza bağlı bir miktar karın ağrısı olabilir. Ancak şiddetli karın ağrısı, bulantı, kusma, fenalık hissi, göz kararması, baygınlık hissi veya makattan kan gelmesi gibi durumlarda mutlaka doktora başvurulması gerekir.